گنبد سلطانیه

میراث فرهنگی جهانی
مکان : استان زنجان
تاریخ ثبت : ۲۰۰۵ میلادی
شماره ثبت : ۱۱۸۸
معیارها : ii , iii , iv

(گزارش تصویری یونسکو در اسلایدر بالا قابل مشاهده است.)

تاریخ ثبت ملی : ۱۵ دی ۱۳۱۰
شماره ثبت ملی : ۱۶۶

گنبد سلطانیه ، بزرگترین گنبد خشتی جهان در سال ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۱۸۸ در فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو به عنوان هفتمین اثر ایرانی با معیارهای ii (نشان دهنده تبادل ارزش‌های بشری در یک بازه زمانی در یک منطقه فرهنگی از لحاظ پیشرفت در معماری یا فناوری، برنامه‌ریزی شهری یا طراحی چشم‌انداز باشد) و iii (گواهی بی‌همتا یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته باشد) و iv (نمونه‌ای برجسته در معماری یا تکنولوژی که مرحلهٔ مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد) به ثبت رسید؛

این گنبد، آرامگاه اُلجایتو است که بین سال‌های ۱۳۰۲ تا ۱۳۱۲ میلادی به دستور خودش در شهر سلطانیه (پایتخت ایلخانیان) ساخته شد و از آثار مهم معماری ایرانی و اسلامی به‌شمار می‌رود. گنبد این بنا سومین گنبد بزرگ جهان بعد از گنبد کلیسای سانتا ماریا دل فیوره و گنبد مسجد ایاصوفیه است؛

کار بازسازی گنبد سلطانیه از سال ۱۳۴۸ آغاز شده و در این مدت گنبد سلطانیه در ۹ دوره مورد بازسازی قرار گرفت؛

گنبد مزبور، بنایی است هشت ضلعی که طول هر ضلع آن ۸۰ گز است. هشت مناره نیز در اطراف گنبد دارد؛ و قدیمی‌ترین گنبد دوپوش موجود در ایران است. رنگ گنبد آبی است. خود گنبد از کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ پوشیده و سقف داخل اتاق‌های بالا با گچ‌بری‌ها و آجرهای رنگارنگ تزیین یافته‌است. در حاشیه طاقها، آیات قرآنی و اسماالله با خط جلی نوشته شده‌است.

این بنا باشکوه‌ترین ساختمان شیوه آذری و شاید کل معماری ایران است که در کنار آن آرامگاه سلطان محمد خدابنده (الجایتو) ساخته شده‌ است. از ارسن بزرگ سلطانیه که در بر گیرنده بیمارستان، خانقاه و میانسرای آن بوده، تنها گنبدخانه و آرامگاه الجایتو بازمانده‌ است. میان سرای نام برده شاید به اندازه دو برابر میدان نقش جهان بوده‌ است؛

در حال حاضر، بعضی از کاشی‌های این بنا در حال ریزش است و در بسیاری از بخش‌ها، دو رنگی فاحشی به چشم می‌خورد. گنبد سلطانیه گرچه امروز به عنوان یک اثر تاریخی ثبت شده در میراث جهانی است، ولی می‌بایست در نگهداری این اثر ارزشمند تاریخی در ایران کوشش بیشتری صورت گیرد.